Wojenne związki, Maren Röger

II wojnę światową najczęściej rozpatrujemy od strony represji okupanta, walk narodowościowych, wywiadu, świadectw obozowych czy Powstania Warszawskiego. Maren Röger, niemiecka historyk i kulturoznawca, postanowiła spojrzeć na ten okres historii z zupełnie innej perspektywy. Założyła sobie temat bardzo kontrowersyjny, bo opisuje związki miłosne pomiędzy Polakami a Niemcami, pomiędzy ofiarą, a katem. Nie było łatwo zebrać dokumentację, bo ta jest niepełna i fragmentaryczna. Jednak zebrane informacje pozwoliły postawić tezy dotyczące rodzaju wojennych związków oraz ocenę ówczesnego społeczeństwa.

Maren Röger skupiła się na trzech założeniach: prostytucji, dobrowolnych związkach i przemocy seksualnej. Jak wiadomo naziści zabronili „stosunków płciowych z kobietami wywodzącymi się spośród ludności odmiennej „rasowo””. Nie przeszkadzało im to jednak wykorzystać zasoby pracownicze domów publicznych, ku uciesze rzeszy żołnierzy. Stanowiło to alternatywę dla niekontrolowanych relacji i możliwość sprawowania kontroli nad tym sektorem, również kontroli zdrowotnej. Nie wszystkie kobiety były przymuszane do pracy. Mogłabym powiedzieć, że większość prostytutek dobrowolnie wybierało niemieckich klientów, chociażby z uwagi na stały dochód. Istniała również grupa kobiet, która wykorzystywała swój zawód w służbie Polskiego ruchu oporu. Zbierały od żołnierzy informacje dotyczące stacjonowania wojsk, przewożonych rozkazów itd.

Poza domami publicznymi Polski spotykały się z Niemcami na prywatnych kwaterach z kilku powodów np.: okupacyjna bieda i brak innych perspektyw, zmuszała je do szukania możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb. Niemcy mieli dostęp do środków pieniężnych, artykułów luksusowych i chętnie się nimi dzielili w zamian za spotkanie, rozmowę, seks. Innym powodem była konieczność zapewnienia bliskim bezpieczeństwa. Kontakty z nazistami stawały się czasem gwarancją życia dla członków konspiracji czy ukrywanych Żydów. W wielu wypadkach taka zażyłość tworzyła więź poważniejszą, miłość, która wzbudzała kontrowersję i agresję po obu stronach. Trudno było zalegalizować takie związki. Niemcy mnożyli problemy, a Polacy sądzili jak za kolaborację. Stosowane kary były niewspółmierne z winą...

Najtrudniej było znaleźć dowody dotyczące przemocy seksualnej. Niezaprzeczalne są gwałty na polskich kobietach podczas wkraczania niemieckich wojsk i tłumienia Powstania Warszawskiego. W pojedynczych przypadkach winę spychano na ofiarę, a obraz zdarzenia fałszowano.

Maren Röger jest jedną z pierwszych, żeby nie powiedzieć jedynym eksplorerem tej tematyki po obu stronach Odry. Mimo kontrowersji autorka znalazła pomocników i sojuszników w poszukiwaniu wszelkiej dokumentacji i relacji, zarówno w Niemczech, jak i Polsce. Prostytucja i związki z Niemcami podczas II wojny światowej w dalszym ciągu nie są zbyt dobrze kojarzone, być może dlatego, że zaburzają wizerunek Polski walczącej z okupantem do ostatniej kropli krwi. Jednak miłość poza schematem, poza podziałami miała miejsce, rodziły się dzieci, które często bardzo cierpiały w powojennej rzeczywistości. 

„Wojenne związki” to bardzo zajmująca lektura dla miłośników historii, a w szczególności tych zafascynowanych okresem II wojny światowej. To bardzo skrupulatna publikacja podparta bogatą bazą źródłową i cytowanymi dokumentami. Książka jest niemal kompletną skarbnicą wiedzy o seksualności obu narodów, polityce rasistowskiej, nazistowskiej w okupowanej Polsce, dwulicowości okupanta, który zakazywał wszelkich stosunków z Polkami, a z drugiej strony wprowadzał przepisy pozwalające sformalizować związek. 

Maren Röger bardzo ciekawie opracowała książkę i pozwoliła wgryźć się w tekst z zaskakującą łatwością. 

„Wojenne związki” Maren Röger, tł. Tomasz Dominiak, Świat Książki, Warszawa 2017